‘Van het concert des levens krijgt niemand een program’. Deze tegelwijsheid sierde menige huiskamer. Ze dateert uit een tijd, waarin mensen niet het idee hadden, dat ze sturing konden geven aan hun eigen leven. Praat je met hen over hun leven, dan lijkt het erop, dat het leven hen is overkomen. Zij namen zelf geen beslissingen, laat staan, dat ze sturing gaven aan hun leven. Berusting was de meest voorkomende vorm van aanpassing. De moderne tijd, emancipatie en individualisering, heeft aan dit beeld radicaal een einde gemaakt. Keuzevrijheid, maakbaarheid van je eigen leven zijn daarvoor in de plaats gekomen. Dit heeft ingrijpende gevolgen gehad voor het leven van mensen. In de definitie van kwaliteit van leven en zingeving is sturing geven aan je leven centraal komen te staan. Dit staat echter nog in schril contrast met de situatie waarin veel ouderen verkeren, die in een afhankelijke levensfase zijn beland en voor de rest van hun leven zijn aangewezen op zorg en ondersteuning van (intramurale) zorginstellingen. In de huidige opvatting over zorg is onom-streden, dat de vraag van de verzorgde centraal moet staan en dat zorgsystemen zich moeten richten op diens wensen en behoeften. De gerontologie leert ons dat ouderen behoefte hebben zich op alle levensgebieden te blijven ontplooien. De bestaande zorgsystemen schieten daarin schromelijk tekort. Deze kritiek wordt erkend; de vraag naar kleinschalige zorgvoorzieningen, dicht bij mensen en zo normaal mogelijk, is onomstreden. Ze bieden ouderen de mogelijkheid vorm en zin te geven aan hun dagelijkse leven, ondanks de toenemende afhankelijkheid van zorg. De zorg zelf moet ook veranderen. De zorg en daarmee de kwaliteit ervan komt tot stand in het directe contact tussen zorgverlener en zorgontvanger. Dat contact moet een betekenisvolle relatie zijn. Daarin moet het ergens over gaan: over zaken, die belangrijk zijn in het leven. Niet voor niets missen heel veel zorgvragers - en ook zorgverleners - het gewone praatje, de persoonlijke aandacht, het gesprek van mens tot mens. Innovatie in de zorg heeft lang in het teken gestaan van meer vierkante meters en integrale zorg. Ze richtte zich vooral op de zorgsystemen. De benadering en de inbreng vanuit de zorgvrager is lang onderbelicht gebleven. Dat is op zijn zachtst gezegd zeer opmerkelijk in een tijd dat de zorg veel op heeft met vraagsturing. In iedere organisatie gebeurt er op het operationele niveau niets zonder instemming van het management, ook geen zorginnovatie in de vorm van actieve cliëntenparticipatie. Er moet een duidelijk commitment zijn van zowel degene die de zorg verleent, als degene die de zorg ont-vangt en diegene die het zorgproces faciliteert: de manager. Ontbreekt er een schakel, dan is het innovatieproces gedoemd te mislukken. Directeuren en Bestuurders in de zorg, die zich uitgedaagd voelen om op basis van bovenstaande inzichten zorginnovatie in hun organisatie in gang te zetten, kunnen sinds kort aan de slag. De reisgids voor Levenskunst kan worden gebruikt door managers, zorgvragers en zorgverleners om samen in een dialoog op basis van gelijkwaardigheid op zoek te gaan naar betere mogelijkheden van de invulling van het dagelijkse leven. De reisgids biedt aan alle betrokkenen kapstokken en aanwijzingen om de reis ook tot een goed einde te brengen. Uitgangspunt is dat aan iedere reis door iedereen actief wordt deelgenomen, dat er vertrouwen is in blijvende groei van mensen en dat er sprake is van een dialoog met respect voor ieders eigenheid en ervaringskennis. Het uiteindelijke doel van iedere reis is dat de oudere in staat is een veilig sociaal klimaat te scheppen, waarin men kan zijn wie men is, ook voor en met elkaar. De reisgids beschrijft vier trektochten. De trektocht “Eigen leefstijl” gaat er van uit dat het zoeken naar zinvolle dagbesteding levenslust geeft. Medewerkers, die ouderen bij deze zoek-tocht helpen, ervaren dit werk als zinvol en plezierig. Directeuren worden uitgedaagd om een organisatie te leiden met minder regels en meer dynamiek. De trektocht “Succesvol zelfstandig wonen” heeft als uitgangspunt het individuele netwerk van de afzonderlijke oudere en zijn eigen regie daarbinnen. Alle ondersteuning moet daarop gericht zijn. De trektocht “Inspraak en persoonlijke betrokkenheid” gaat uit van de mogelijk-heden van ouderen. Ze worden in deze trektocht uitgedaagd een volwaardige bijdrage te leveren aan hun eigen dagelijks leven. In de trektocht “Voorkomen van eenzaamheid” staat de eigen beleving van de reiziger centraal. Men kent en herkent eenzaamheid en raakt daardoor op elkaar betrokken. Men helpt elkaar bij het omgaan met eenzaamheid. In de reisgids wordt ‘bagage’ aangereikt om de trektochten tot een goed einde te brengen. Bij de reisgids hoort een map Reisbescheiden, waarin achtergrondinformatie is opgenomen en voorbeeldwegwijzers. De reisgids is praktisch van opzet. De gebruikers kunnen direct aan de slag. Friso Teerink is sociaal gerontoloog. Hij is samen met Geert Beke en Trees van Gennip medeauteur van de Reisgids voor Levenskunst.
