Publicaties

Friso Teerink, heeft in november 2004 een tiendaags werkbezoek afgelegd in Japan. Hij heeft zich op de hoogte gesteld van de ontwikkelingen in Japan op het gebied van de ouderenzorg. Hij heeft een bezoek gebracht aan het research en development centrum van Panasonic in Osaka en de steden Tokyo en Kyoto bezocht. In dit artikel beschrijft hij het financieringssysteem en de indicatiestelling, hij komt tot de ontdekking dat caremanager een Japans woord is.

Heeft Japan ook AWBZ-zorgen?

Na twaalf uur vliegen is de aankomst in Tokyo een ware cultuurschok. Het eerste dat opvalt is dat Japan gewoon een welvaartstaat is die in luxe en uitstraling niet onderdoet voor een West-Europees land. Maar verder is alles anders, de mensen, de borden, de taal, het gedrag van mensen, alles is anders. Japan is schoon, Japan is beschaafd en de Japanners zijn zeer gedisciplineerd. De rit in de spits in de metro zal ik nooit vergeten, dat der zoveel mensen op en tegen elkaar staan is voor ons niet voor te stellen. Wat ik ook niet snel zal vergeten was de aardbeving. Het is echt een sensatie om op de twaalfde verdieping van een hotel midden in Tokyo ‘s nachts wakker te worden omdat je denkt dat er een sneltrein pal langs je bed raast. Dat blijkt dan een aardbeving te zijn en dan krijg je veel respect voor de Japanse ingenieurs. 

Ook Japan is een vergrijzende samenleving en de financiering van de zorg leverde veel problemen op ondanks het feit dat slechts 2,5 % van de Japanse ouderen ouder dan 65 jaar in een instituut verblijft en de helft van de Japanse ouderen inwoont bij de kinderen. Dat is dus een vrij normale situatie, die wordt bedreigd door de economische noodzaak dat alle Japanners moeten werken. Het verschijnsel gastarbeid is in Japan onbekend en wordt door alle Japanners als zeer ongewenst beoordeeld. Dat betekent dat oudere Japanners ook na hun pensionering worden ingeschakeld in het arbeidsproces. Je ziet dus veel Japanse ouderen objecten bewaken en pleinen schoon vegen.

De Japanse overheid heeft na veel studie in Europa besloten om de financiering van de langdurige zorg in een soort verzekeringsstelsel op te nemen. Alle Japanners van 40 jaar en ouder zijn sinds 1 april 2000 verplicht verzekerd en betalen daar een inkomensafhankelijke premie voor, die door de gemeenten wordt geïnd. Het stelsel lijkt erg veel op het Duitse stelsel. Alleen is de organisatie van de zorg helemaal in handen van de gemeenten. Dat hebben de Japanners weer afgekeken van de Scandinavische landen. De gemeenten doen ook de indicatiestelling. Dat is in eerste instantie een formulier dat wordt gelezen door een computer. Het resultaat de indicatie, wordt besproken in een commissie. Die stelt uiteindelijk de indicatie vast, waarbij het oordeel van de huisarts een grote rol speelt, maar ook het oordeel van de ambtenaar die het huisbezoek heeft afgelegd. De indicatie die wordt afgegeven is in feite een inschaling in zorgzwaarte. Die kent vijf categorieën, van lichte zorg naar heel intensieve zorg. Deze indicatie wordt iedere zes maanden herzien en zo nodig veranderd.

Na deze indicatiestelling krijgt iedere zorgvrager een ‘caremanager’ toegewezen. Deze caremanager is verantwoordelijk voor het zorgplan dat wordt gemaakt op basis van de indicatie. De caremanager zorgt voor de zorgtoewijzing en is ook nog verantwoordelijk voor de kwaliteit van de zorg. Tenslotte is de caremanager ook nog algemeen adviseur.  De caremanager is een vrij beroep, iedereen kan het worden, je krijgt het certificaat op basis van een staatsexamen. Er zijn inmiddels meer dan 200.000 gecertificeerde caremanagers in Japan. De caremanagers krijgen per cliënt 9000 Yen per maand, dat is 75,- euro. De caseload voor caremanagers is maximaal 60 cliënten per maand en dat levert in de praktijk niet genoeg inkomen op. De meeste caremanagers staan dus op de loonrol van meestal gemeentelijke zorgorganisaties. Groot voordeel is dat ze als verantwoordelijke voor de zorgtoewijzing  de cliënt naar hun eigen organisatie kunnen leiden. Er zijn weinig klachten over dit systeem, de lijnen zijn kort. In de stad Kyoto alleen al zijn 384 gemeentelijke zorgloketten en 1300 caremanagers. Er wonen meer dan anderhalf miljoen mensen in Kyoto. 

Japanse Ouderenzorg, tussen traditie en hightech

Het beeld dat we in Europa hebben van Japan kan het best vergeleken worden met het beeld dat buitenlanders hebben van Nederland. De klompen, de kaas en de tulpen zijn de toeristische fossielen van een vergane tijd. Dus de kimono is klederdracht en veel van de Japanse traditie in (openlucht)musea. Japan is in alle opzichten een moderne welvaart en verzorgingstaat. Japanners zijn meesters in nadoen, maar dat doen ze dan ook beter dan wie ook.

De Japanse traditie wordt in hoge mate bepaald door het boeddhisme, de dominante levensovertuiging in Japan. Boeddhisten doen niet aan missie en zending maar hebben wel veel tempels gebouwd. Boeddhisten trekken er niet op uit om anderen te overtuigen van hun gelijk. Wat zij wel doen is hun leer en methodes toegankelijk maken voor geïnteresseerden en een ieder is vrij om zoveel of weinig op te pakken van het boeddhisme als hij zelf wil. Boeddha is ook geen God. De Japanse overheid regelt het onderwijs, de zorg en het welzijn. Het veelgeroemde maatschappelijke middenveld is nagenoeg afwezig. Er zijn hier en daar christelijk geïnspireerde zorgorganisaties. Japanners leven heel gedisciplineerd, de militair geïnspireerde schooluniformen maken weer deel uit van het dagelijks straatbeeld. De Japanners wonen naar onze maatstaven klein, maar allemaal wel in een eigen huis. Een huurwoning is armenzorg, randgroepwerk. De woonkamer wordt ‘s avonds slaapkamer door het uitrollen van de slaapmatten. Er wordt uitgebreid buiten de deur gegeten, ook als ontbijt. De helft van de Japanse ouderen woont  in bij de kinderen, c.q. de kinderen blijven bij de ouderen wonen. De Japanse overheid beschouwt dit als een grote bedreiging, want Japan wil geen gastarbeiders. Dat wil nu al zeggen dat veel ouderen na hun pensionering actief blijven in het arbeidsproces, veelal als bewaker of schoonmaker. Kinderen die moeten werken kunnen niet voor hun ouders zorgen, dus op termijn een wegvallen van de mantelzorg. Japan is schoon, heel schoon. Daar houden Japanners van. Ze zijn ook heel schoon op hun lichaam, een bad hoort tot het dagelijkse ritueel. Japanners moeten iedere dag in bad. Dat is ook een sociaal gebeuren, mannen bij de mannen en vrouwen bij de vrouwen. Het baden wordt vooraf gegaan door wassen, iedere Japanner wast zich van top tot teen voordat hij gaat baden. Alle zorginstellingen bieden uitgebreide badfaciliteiten aan de bewoners, helemaal in de Japanse traditie. Het rolstoelbad is een Japanse vinding, een groot bad waar je met rolstoel en al in rijdt voorkomt veel hijswerk. Maar ook op toiletgebied zijn de Japanners vooruitstrevend. Japanners houden van techniek en het toilet in Japan is standaard voorzien van stralen die naar keuze hard of zacht sproeien op het onderlichaam. Daarna blaast een aangename föhn het hele gebied droog. Heel geavanceerde toiletten beschikken over een afzuiging zodat ook  nare luchtjes, ook die van de luchtverfrissers, tot het verleden behoren.

Japanners houden van techniek en technologie. Iedereen loopt met de mobiel. De mobiel kan meer, Japanners beschikken al lang over de breedband, dus met de mobiel e-mailen is schering en inslag. Alle Japanse mobielen worden versierd met een persoonlijk aanhangsel. Het is in Japan heel gebruikelijk om regelmatig je bloeddruk te meten. Daartoe staan overal in openbare ruimten bloeddrukmeters, zoals bij ons vroeger de weegschalen de openbare weg stoffeerden. Deze bloeddrukmeters zijn helemaal geautomatiseerd, je hoeft alleen je blote arm in het apparaat te steken. De meting verloopt geheel automatisch en aan het eind van  het proces verschijnt een bonnetje met de waardes. In alle door mij bezochte verpleeg- en verzorgingshuizen kwam ik deze apparaten tegen.

In Japan gaat men er van uit dat ICT bepaalde zorg gaat vervangen. Alle technologie die bij ons bekend is wordt ook in Japan toegepast. Voor mij nieuwe technologie is een intelligent toilet dat je gewicht bepaald bij iedere toiletgang, maar ook de uitgescheiden urine test op bepaalde waarden en zelfs de uitgescheiden faecaliën kunnen aan een test worden onderworpen. Panasonic ontwikkelt koffers die kunnen worden gebruikt door patiënten die zelf testen kunnen doen op aanwijzing van een dokter of verpleegkundige die online is met een beeldverbinding. De resultaten worden online naar de hulpverlener gestuurd en kunnen dan worden beoordeeld. De breedband telefonie maakt het mogelijk dat videobeelden van bezoek bij jou aan de deur op je scherm van je mobiel worden getoond. Dat is handig als je thuis bent, dan weet je wie er voor de deur staat. Maar als je niet thuis bent weet je ook wie er voor een dichte deur staat. Want het werkt in principe overal. Ik heb een telefoonhouder in werking gezien die de telefoon als een op afstand te besturen videocamera kan laten werken. Het apparaat kan met het toetsenbord van jouw mobiel worden aangestuurd. Opgesteld in de slaapkamer van je moeder kan je ieder moment van de dag contact opnemen met haar en ook daadwerkelijk zien hoe de vlag er bij hangt. Over een aantal jaren lopen we allemaal rond met iets wat op een gsm lijkt maar ook (video)-camera is en telefoon en laptop, dus alles bij de hand.

In Japan gaan ze ervan uit dat de huidige computers kunnen worden vergeleken met de eerste auto’s aan het begin van de twintigste eeuw, het rijdt maar vraag niet hoe. Vaak valt de motor uit, het comfort is nul en je moet regelmatig doorsmeren en olie verversen. Ik was in het onderzoek en ontwikkelingscentrum van Panasonic in Osaka (verboden te fotograferen!!) De onderzoekers daar zijn op aarde om ons te verlossen van muis en toetsenbord. Japan investeert op grote schaal in spraaksturing. Ze ontwikkelen intelligente systemen die interactief reageren op spraak. De huidige navigatiesystemen praten nog één kant op. De nieuwste systemen reageren op je stem. Ze zijn er van overtuigd dat straks computers zorgen voor de eerste opvang. Zij signaleren een rare beweging, bijvoorbeeld midden in de nacht uit bed stappen van een mevrouw die dat normaal nooit doet en reageren dan met een stem die bijvoorbeeld zegt: “mevrouw Peters het is midden in de nacht, alle mensen slapen nog ga maar weer terug in uw bed”. Voor mevrouw Peters een vertrouwde stem. Afhankelijk van de vervolgactiviteiten kunnen dan ook vervolgacties worden ondernomen, bijvoorbeeld een klein gesprekje. Ik heb al prototypes gezien van dit soort systemen, verpakt in een beer waar je mee kan praten en die ook op verzoek een liedje gaat zingen. Nu nog allemaal in het Japans, maar straks ook op de Nederlandse markt. De ontwikkelingen gaan ons eigen voorstellingsvermogen te boven. De enige belemmering is de omvang van het geheugen, maar die groei gaat ook ons voorstellingsvermogen te boven.

In Japan weten ze het zeker, de computer gaat hen helpen om ook voor ouderen te kunnen blijven zorgen, want dat willen ze ook in Japan.

De studiereis naar Japan werd georganiseerd door Innovative Qualifikation waar Friso Teerink Bestuursadvies B.V. regelmatig mee samenwerkt vooral in Europees verband